МАСЛЕНИЦА

Масленица – недела на палачинките 

(Традицијата на правење палачинки во Русија постоела уште од пагански времиња. Тогаш богот на сонцето Јарило бил повикуван да ја протера зимата, а тркалезната румена палачинка била симбол за летното сонце.)

ООУ "Димитар Миладинов" - Општина Центар Скопје

Во училиштето Димитар Миладинов на 16 март (сабота) се прослави празникот руска Масленица, македонска Прочка. Во приредбата учествуваа: фолклорното друштво ”Димитар Миладинов”, танчерите од петтите одделенија од ООУ “Димитар Миладинов” со гости, ученици од други училишта кои го изучуваат  рускиот јазик и друштвото “Славјанка”.

Приредбата (настанот) се заврши со палењето на големата кукла од слама, која претходно ја красеше училишната сцена. Тоа според руските обичаи го означуваше заминувањето на зимата и доаѓањето на потоплите денови, односно пролетта.

Масленица, неделата во која се одбележува крајот на зимата и која е исполнета со веселба, семејни обичаи од секаков вид, како и вкусните палачинки кои го симболизираат сонцето и понатаму е омилениот празник во современа Русија. Зборот „Масленица“ во рускиот јазик означува древен словенски празник кој води потекло од паганската култура, а е зачуван и по примањето на христијанството. Црквата ја вброила „Масленицата“ во своите празници, нарекувајќи ја Сиропустна или Сирна седмица (која му претходи на Големиот пост). Оваа година Масленица започнува на 11 март. Според една верзија називот „масленица“ потекнува од тоа што според православниот обичај во оваа седмица не се јаде месо, но сè уште се употребуваат млечни производи. Масленицата е највеселиот период на народната веселба, кога се подготвува најмногу храна. Народот многу го сакал овој празник и секогаш од милост го нарекувал „шеќерна уста“, „крчмарка“, „чесна масленица“, „весела“, „пресита“. Неодминлив дел од празникот е возењето со санки со коњски запреги на кои за оваа пригода им била ставана најдобрата опрема. Момчињата кои се подготвувале за женидба купувале санки специјално за оваа пригода. Во возењето задолжително учествувале сите млади двојки. Покрај возењето во големите санки, празникот масовно се одбележувал и со санкање. Постоеле и други обичаи, како што се скокање преку оган и освојување на снежниот град. Во 18 и во 19 век главен настан на празнувањето била селската покладна комедија, во која учесниците биле преправени во „Масленица“, „Војвода“ и друго. Сценариото на комедијата било во духот на празникот: учесниците се гоштавале во пресрет на постот, си ги проштевале еден на друг навредите и ветувале дека ќе се вратат следната година. Честопати во сценариото биле додавани и некои реални случки од определениот крај. Масленицата за време на многуте векови го сочувала својот карактер на сенародна веселба. Сите обичаи поврзани за овој празник имаат за цел да ја избркаат зимата и да ја разбудат природата од сонот. Масленицата се дочекувала со покладни обредни песни на снежните ритчиња. Симбол на празникот била куклата од слама (чучело), облечена во женски фустан, на која народот ѝ се подбивал и со која се веселел. На крајот куклата се палела заедно со палачинката што ја држела в рака. Палачинките се главното јадење и претставуваат симбол на Масленицата. Се прават секој ден, почнувајќи од понеделник, а особено во големи количества се прават од четврток до недела. Традицијата на правење палачинки во Русија постоела уште од пагански времиња. Тогаш богот на сонцето Јарило бил повикуван да ја протера зимата, а тркалезната румена палачинка била симбол за летното сонце. Традиција било секоја домаќинка да има свој сопствен рецепт за подготвување палачинки, а тој рецепт се пренесувал од колено на колено по женска линија. Палачинките обично се правеле од брашно од пченица, хељда, овес и пченка, при што се додавала каша од просо или од гриз, а исто така и компири, тиква, јаболка и слатка павлака. Во Русија постои обичај првата палачинка да се направи за покој на душата и се дава на сиромавите за помен на сите починати или се остава на прозорецот. Палачинките се прават со павлака, со јајца, кавијар и други вкусни додатоци, а се јадат од утро до вечер, заедно со други јадења. 

Ден по ден

Целата недела во народот се нарекувала „чесна“, „широка“, „весела“, „бојарка-масленица“, „госпоѓа масленица“. сè уште секој ден од неделата има свој назив според кој се гледа што треба да се прави тој ден. Во неделата наспроти Масленица е вообичаено да се посетуваат роднините, пријателите и соседите, а исто така и се канат гости. Во текот на Масленицта не се јаде месо, и затоа последната недела пред почетокот на Масленицата се нарекува „месна“. Тој ден тестот го канел зетот за да го „дојадат месото“.
Понеделникот се нарекува „пречек“ на празникот. На овој ден се правеле патеки за санкање. Децата од утрото почнувале да ја прават куклата од слама, ја облекувале и ја возеле низ улиците. Се правеле и нишалки, а се подготвувала трпеза со благо.
Вторникот се нарекува „разигрување“. На овој ден започнувале веселите игри. Од утрото девојките и момчињата се санкале и јаделе палачинки. Момчињата си барале невести, а девојките младоженци (со тоа што свадбите се организирале дури по Велигден). 
Средата се нарекува „јадачка“. На сите гозби, секако, палачинките биле на прво место. Зетовите оделе на палачинки кај тештите. 
Четвртокот се нарекува „веселба“. На овој ден требало да му се помогне на сонцето за ја избрка зимата и затоа биле организирани возења со санки со коњска запрега „по сонцето“, односно се обиколувало селото во правец на стрелките на часовникот. Во четврток за машките било најважно да г о одбранат или да го заземат снежниот град. 
Петокот се нарекува „тештински вечери“, кога тештата оди „кај зетот на палачинки“. 
Саботата се нарекува „золвинска седенка“. На овој ден се одело на гости кај сите роднини и сите правеле палачинки. 
Недела е завршниот, „проштален ден“, кога од блиските се бара прочка за сите навреди, а потоа започнува веселба со песна и со игри, со што се испраќа Масленицата. На овој ден во огромен оган ја палеле куклата од слама, со што се означувало заминувањето на зимата. Таа се поставувала среде огнот, а насобраниот народ од неа се простувал со шеги, песни и со игра, карајќи ја зимата за мразевите и за оскудната храна, и фалејќи ја за веселите зимски забави. На крајот куклата се палела со весели извици и песни. Кога ќе „изгорела зимата“, започнувала крајната забава на која младите прескокнувале преку огнот. Со ова надигрување завршувал празникот Масленица. 
Конечното проштавање од Масленицата се случувало на првиот ден од Велигденските пости, односно Чистиот понеделник, кој се сметал за ден на чистење од гревовите и од мрсната храна. Вообичаено на Чистиот понеделник сите се бањале, а жените ги миеле садовите и ги „пареле“ садовите за млеко, чистејќи ги од масти и од остатоци од мрсна храна. 
Со деновите на Масленицата се поврзани многу шеги, досетки, песни, пословици и изреки: „Во снег до појас, во палачинки до грло“, „Што е животот без масленица“, „На Масленица и прсти да излижеш и парички да нанижеш“, „Би ја дал и последната пара, само Масленица да славам“, „Не е секој ден масленица, ќе дојде и Големиот пост“, “Масленицата се плаши од горка ‘рдоква и од варена репа“ (односно од постот).

                                      - превземено од РУСКА  РЕЧ

МАКЕДОНСКА ПРОЧКА – РУСКА МАСЛЕНИЦА

14.03.2013

Прости ми! – Нека ти е простено! 

На 14 март оваа година громогласниот аплауз во Свечената сала на ООУ “Димитар Миладинов” ги охрабри учениците и наставниците за отпочнување на долгоподготвуваната приредба и празнувањето на празникот Прочка - Масленица. Приредбата започна со пеење познати македонски народни песни од учениците -љубители на хорското пеење и сплет на македонски народни ора. Во над десетина точки настапија учениците од сите одделенија во училиштето. Впечатливи беа учениците - првачиња кои за првпат стапнаа на бината од училиштето и со голема љубов ја изведоа својата точка на народна руска песна. Осмоодделенците се претставија со драматизација на дел од македонската драма “Бегалка” во која се претставени токму нашите македонски обичаи за празникот Прочка. Приредбата беше прогласена за завршена со познатиот руски танц Калинка во кој заеднички настапија повеќето нижи одделенија, облечени во традиционални македонски и руски народни носии. Публиката беше воодушевена и ги награди со силен аплауз.

Манифестацијата беше со цел учениците да го навестат доаѓањето и празнувањето на празникот Прочка - еден од најубавите празници во христијанскиот свет, воедно, меѓусебно да се дружат, почитуваат, сакаат и да ги запознаваат обичаите на двете блиски култури - нашата и руската. Забележително беше присуството на голем број семејства - главната нитка во воспитувањето на децата како и на претставници од општината Центар, Руската Амбасада, Министерството за образование и наука и други институции. Се надеваме дека на сите нив приредбата им се допадна и со задоволство ја проследија.

Ако не сте знаеле: 

Обичајот проштевање тргнува од христијанското сфаќање за помагање и проштевање меѓу луѓето. Се верува дека на овој ден и небото и земјата се проштеваат, па тоа треба да го сторат и луѓето. Небото затоа што и погрешило на земјата со громови, мразеви, поројни дождови и сл. бара прошка. И луѓето еден од друг бараат прошка за грешките. Притоа секогаш помалиот бара прошка од постариот, децата од родителите, крштеникот од кумот, а се проштеваат и пријатели, роднини, соседи итн. Откако три пати ќе се поклони помладиот му вели на постариот: „Прости ми!”, на што овој одговара: „Простено да ти е и од мене и од Господа”,  или само: „Просто да ви е”. Во некои краишта на Македонија тој што барал прошка носел некаков подарок како портокал, лимон, суво грозје, алва, јајце и др. и во таа смисла во некои краишта портокалот останал како симбол на проштевањето. Во населените места посебен впечаток во вечерните часови на овој ден остава раздвиженоста на населението, кога многумина во групи брзаат да се простат со родителите, роднините, пријателите, а потоа да се најдат покрај богатата трпеза. Останало забележано дека и младите вљубени на чешмата се проштевале со по некој бакнеж зашто за време на Велигденските пости и бакнувањето се сметало за грев.
Амкањето е интересен обичај кој особено на децата им причинувал голема радост. Се изведувал на тој начин што едно варено бело јајце се прободувало со игла, потоа низ него се провирал конец (некаде конопен во други места памучен) кој се врзувал за урката, за таванот или за синџирот од огништето. Најстариот човек во куќата, најчесто домаќинката го држела конецот (урката и сл.) и сите почнувајќи од постарите амкале, обидувајќи се да го лапнат јајцето, но без при тоа да се послужат со рацете. Само на помалите деца им се дозволувало да се послужат со рачињата. Велат, чинело човек барем со забите да го допре јајцето за да му бидат бели и здрави. Ако некој го лапнел јајцето, му го давале да го изеде, а амкањето продолжувало со друго.
Во Мариово кога тој што амкал ќе речел: „Ам!”,  домаќинот го прашувал: „Што амкаш?”, на што тој одговарал: „Амкам за здравје!” При лупењето на јајцето се внимавало еден дел од лушпата да остане поцелосен, а потоа од него сите пиеле вода велејќи: „За крто душа!”, што значи кртовите што се наоѓале во нивните или бавчите да умрат или барем да минат во туѓ синор. Во Дебарца според обичаите и верувањата што ги забележавме притоа се велело: „Таму му гробнина, таму му столнина!”, што имало исто значење. Во некои краишта од Македонија сите пиеле вино од белката на јајцето, а лушпите ги фрлале во соседниот двор, за и болвите да прејдат кај соседите. Во Скопје, како и во Воден, Битола и др. места амкале најпрвин со пита, потоа со јајце и на крајот со алва. По амкањето со конецот на кој било врзано јајцето се гатало за живот на старите луѓе во селото. Се споменувало некое име на стар човек и се запалувал конецот. Ако подолго време горел со пламен, ќе живеел долго, ако веднаш угаснел ќе умрел во таа година. Во некои места вака се гатало само за старите луѓе, во други за секој член од семејството.
Величествен впечаток оставаат големите обредни огнови, кои се палат вечерта на овој празник. Во Штип, Радовиш, Гевгелиско и некои други места овој оган се викал Голема Ора-копа, за разлика од Малата Ора-копа, оганот што се палел една недела порано. Големата Ора-копа се изведувала посвечено од малата, со поголеми огнови, со повеќе деца, со повеќе песни итн. Важно е за овие огнови што децата ги прескокнуваат со верување дека ќе се очистат не само од болви, вошки и други паразити, туку и од негативните демони, но најповеќе од гревовите.
Во Разлошко овој оган се вика Гаро. Целото попладне децата го подготвувале Гарото, а уште пред да го запалат девојките пееле:
Јунак стрелба стрелаше,
стрелите му падаа,
на момини дворове.
Мома двори метеше,
и си стрели береше.
Јунак и се молеше:
-Дај ми моме стрелите,
ќе ти одам прстенче!
По запалувањето на Гарото вечерта, девојките играле оро без песни, а момчињата го прескокнувале Гарото, играле и пукале од пиштоли. Повозрасните момчиња фрлале стрели, наречени „самострели” кон куќите на девојките што ги сакале. Стрелите ги правеле од борова срцевина, напоена со боров катран, на врвовите му лепеле боров катран од колите, потоа ги запалувале од Гарото и така ги фрлале кон куќите на саканите девојки. Во Банско овој оган се викал Стрелачка и околу него не се играло оро.
Д.В. Македонски забележал кон крајот на минатиот век дека во селата Емборе, Дебрец и Палиор во егејскиот дел на Македонија децата, исто така, правеле голем куп од дрва, смреки и слама, наречен Ерле и навечер на празникот го палеле со пукање од пушка или пиштол. Ако тоа не успеело дури тогаш го палеле со оган. Околу него пееле, а потоа запален сноп слама (ржаница) носеле дома со верување дека летото нема да има болви. Вакво Ерле правеле децата од секоја маала и се натпреварувале чие ќе гори последно.
Во Струга како што е запишано во зборникот на Браќата Миладиновци се изведувал обичајот наречен Лапрди. „На Поклади вечерта децата играет околу црков со лапрди. Лапрди сет др’гови, не толку д'лги, на врхот расцепени и в цепот накладено сено сврзано. В сеното клавает јаглен, и вртет лапрдата, на десно, на лево, дури да се запалит сеното и да изгаснит. После оставет драговите в црква”.
Понеделникот по Прочка се вика Чист Понеделник и тогаш започнуваат долгите Велигденски пости. На овој ден се чисти куќата, особено се внимава садовите за храна да се измијат и испоснат од мрсното. Во минатото тоа се правело со брашно или пепел и со подолго вриење. Ефтим Спространов забележал дека во Охрид во втората половина на минатиот век целата ова недела по Прочка се викала Чиста Недела и секој ден одделно: Чист Понеделник, Чист Вторник итн. Понабожните три дена ништо не јаделе, а во средата оделе во црквата каде што земале светена вода „наезмо”, а потоа дома приредувале гозба, со посна храна, на која ги канеле роднините и пријателите.  Овој строг пост трите дена по Прочка се вика Тримери, а самиот чин постење, односно гладување тримерење. (превземено од Македонска нација)